MEDEMBLIK – In het gemeentehuis van Medemblik vond woensdagmiddag een bijzondere gebeurtenis plaats. De heer Johan Houkes schonk aan de gemeente een Yad Vashem onderscheiding van zijn ouders Frans Houkes (1900-1994) en Geertruida Houkes-Bakker (1904-1993). Het echtpaar ontving de onderscheiding op 10 oktober 1979.
Een Yad Vashem-onderscheiding is de hoogste Israëlische onderscheiding voor niet-Joden die tijdens de tweede wereldoorlog met gevaar voor eigen leven Joden hebben geholpen te overleven. In Nederland zijn vanaf 1953 ruim vijfduizend Yad Vashem onderscheidingen uitgereikt. Het is in ons land nog niet eerder gebeurd dat een onderscheiding wordt ‘teruggeschonken’ aan de gemeente.
De gemeente geeft de onderscheiding en medaille een mooie plek in het middengebouw van het gemeentehuis, compleet in een lijst en voor iedereen te bekijken.
Frans en Geertruida Houkes
Op 10 oktober 1979 werd door Israël de eretitel ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’ verleend aan Frans Houkes (1900-1994) en Geertruida Houkes-Bakker (1904-1993). De hoogste onderscheiding die de staat Israël kent, waarmee ze door het joodse volk blijvend worden geëerd. Het was een eerbetoon aan Frans en Geertruida voor het belangeloos beschermen en redden van joodse mensen in de Tweede Wereldoorlog, met gevaar voor eigen leven en persoonlijke vrijheid en dat van de drie kinderen Eelke, Renske en Johan. Naar aanleiding van deze eretitel ontving het echtpaar Houkes een Yad Vashem onderscheiding en medaille. Yad Vashem betekent ‘hand en naam’, ontleent uit de Torah. Om hun verzetsdaden te herdenken, met empathie en mededogen voor de joodse onderduikers, werd er bij het Yad Vashem Museum in Jeruzalem ook een boom geplant, ter ere van deze twee moedige mensen.
Verzetsgroep
Negen joodse onderduikers kregen een veilige plek bij de familie Houkes, via de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers (LO), afdeling Medemblik. Een verzetsgroep waar Frans Houkes deel van uit maakte. Leider was Willem Schra, boekhouder van de groenteveiling. Hij regelde betrouwbare onderduikadressen en voedselbonnen. Boekhouder van het Provinciaal Ziekenhuis, Franciscus Pieter Brittijn, zorgde voor geld en kleding ten behoeve van ruim 100 onderduikers in de stad. Waarnemend geneesheer-directeur van het PZ, Reinder Zijlstra, was redacteur en uitgever van een illegaal streekblad ‘De Vrije Stem’ en regelde voor joodse onderduikers een plaats als patiënt in het ziekenhuis.
Tuinbaas
Frans Houkes werkte ook bij het PZ. Als tuinbaas verbouwde hij met hulp van patiënten aardappelen en groenten. Frans verspreidde ook illegale bladen in Medemblik, waaronder “De Vrije Stem’’, Vrij Nederland en Trouw. Verder ging hij regelmatig met de trein naar Amsterdam met een koffer vol voedsel en distributiebonnen. Hij bezocht dan families van de joodse onderduikers, die bij Frans en Geertruida verbleven.
Veerkracht
Frans Houkes was raadslid van de S.D.A.P. in Medemblik. Een partij die door de Duitse bezetter werd verboden. Hij was nadrukkelijk anti-nazi en samen met andere PZ collega’s ging hij in het verzet. Er waren echter ook collega’s lid van de NSB. Frans zei altijd: “Je doet het of je doet het niet”. Met de nodige veerkracht, strijdlust en doorzettingsvermogen bleven Frans en Geertruida hun best doen om te zorgen voor de joodse onderduikers in huis.
Verraad
Frans kon uiteindelijk de gevolgen van z’n verzetsactiviteiten niet goed meer overzien. Ook voor z’n vrouw Geertruida liepen de spanningen in huis, met negen joodse onderduikers en drie kinderen, hoog op. Ze werd ziek en Frans had dagelijks de angst dat hij werd verraden en opgepakt. Hij durfde nauwelijks nog naar buiten. Twee jaar nadat de joodse onderduikers bij de familie Houkes in huis kwamen, konden ze niet langer blijven. Vanaf februari 1944 regelde Frans nieuwe onderduikadressen voor ze, onder andere in Opperdoes en Twisk.
Bevrijding
Met uitzondering van Riek Schaap, opgepakt en vermoord in Auschwitz, hebben ze de Tweede Wereldoorlog allemaal overleefd. De bevrijding liet in Medemblik nog een aantal dagen op zich wachten. Op 10 mei 1945 was het dan zo ver. Canadese soldaten reden in jeeps door de Nieuwstraat van Medemblik. Ze deelden chocolade en sigaretten uit aan enthousiast juichende Medemblikkers.
“Aanvankelijk was de bevrijding een ongekend vrij gevoel, maar met het verstrijken van de tijd toch ook een teleurstelling. De verwachte grotere eenheid onder de bevolking is uitgebleven”, aldus Frans Houkes in 1985.